Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne zostało założone przez dawnych działaczy Radomsko-Kieleckiego Towarzystwa Przyrodniczego i Mazowieckiego Towarzystwa Ochrony Fauny, którzy koordynowali monitoring awifauny nieprzerwanie od połowy lat 80., tj. jeszcze przed założeniem obu tych organizacji. Do czasu powstania R-KTP i MTOF znacząca część badań z udziałem ornitologów-amatorów była w tej części Polski organizowana przez dwie współpracujące ze sobą instytucje: Muzeum Okręgowe w Radomiu (przy którym działał Klub Ornitologów Ziemi Radomskiej i Północnej Kielecczyzny) oraz Zakład Ekologii Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach. Tym samym M-ŚTO stanowi kontynuację tradycji obu tych instytucji oraz R-KTP i MTOF nie tyle w formie ciągłości organizacyjnej, ile w postaci ciągłości podejścia do badań awifauny i ciągłości dorobku tej samej grupy osób – animatorów ruchu ornitologów-amatorów, weteranów R-KTP i MTOF i jednocześnie założycieli M-ŚTO.

BADANIA TERENOWE

Odpowiednio zaplanowane badania terenowe są głównym źródłem aktualnych danych o stanie awifauny. W związku z wyjątkowo dynamicznymi zmianami, jakim podlega awifauna lęgowa badania powinny być uaktualniane co 10-15 lat, a w przypadku awifauny zimującej – monitoring powinien być stały (coroczny). Realizacji tego strategicznego celu służą poniższe kierunki działań (podano nazwiska koordynatorów poszczególnych projektów badawczych):

Styczniowy monitoring ptaków zimujących w dolinach rzek: 

• koordynacja KG Św. i zachodniej części Niz. Mazowieckiej – J. Tabor Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Marcin Łukaszewicz Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.,
• koordynacja środkowej części Niz. Mazowieckiej (Warszawa, Łubna i Wisła od Kępy Polskiej do Sobieniach-Jezior) – P. Rowiński Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.,
• koordynacja wschodniej części Niz. Mazowieckiej (włącznie z pozostałą Wisłą: Płock-Kępa Polska i Sobienie-Jeziory - Dęblin) – Z. Kasprzykowski Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.,

Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych:  

• część zachodnia regionu – S. Chmielewski,
• część środkowa regionu – A. Dombrowski,
• część wschodnia regionu – A. Goławski,

Monitoring (włącznie z odpowiednimi danymi na użytek planów ochrony) Obszarów Specjalnej Ochrony ptaków NATURA 2000 – od roku 2006 (dolina Liwca):  

• część zachodnia i środkowa Niziny Mazowieckiej – S. Chmielewski,
• część wschodnia Niz. Mazowieckiej – A. Dombrowski,
• KG Św. – J. Tabor,

Badania ilościowe i monitoring na powierzchniach próbnych - od 2006:  

• krajobrazie rolniczym całego regionu – pow. I, II i III- rzędu – A. Dombrowski,
• krajobrazie leśnym całego regionu – pow. I, II i III- rzędu – S. Chmielewski,

Inwentaryzacja awifauny lęgowej i monitoring awifauny lęgowej i zimującej w miastach – 2014-2016,

Inwentaryzacja awifauny lęgowej i monitoring w dolinach rzek - 2006-2011:  

• wschodnia część regionu – A. Dombrowski,
• zachodnia część regionu – S. Chmielewski, J. Tabor,

Inwentaryzacja awifauny lęgowej i przelotnej oraz monitoring na ZBIORNIKU ZEGRZYŃSKIM  i SULEJOWSKIM – regularne (raz w dekadzie) liczenia na całym zbiorniku oraz ekstensywne obserwacje w całym roku na wybranych fragmentach – koordynuje A. Dombrowski, J. Tabor,

Inwentaryzacja awifauny lęgowej i przelotnej oraz monitoring wybranych gatunków na wybranych kompleksach stawów rybnych-2007-2012: 

• wschodnia część regionu – A. Goławski,
• zachodnia część regionu – S. Chmielewski,
• KGŚw. – Jacek Tabor,

Inwentaryzacja awifauny lęgowej głównych kompleksów leśnych - (od roku 2006: Puszcza Kurpiowska, Puszcza Kozienicka, Puszcza Świętokrzyska, Lasy Iłżeckie)  

koordynacja (S. Chmielewski,  A. Dombrowski, J. Tabor, M. Kurowski),

Inwentaryzacja oraz monitoring rzadkich lub ginących gatunków ptaków lęgowych (cietrzew – 2007, dubelt i wodniczka – 2006-2007, dzięcioł białogrzbiety – 2008) we współpracy z innymi organizacjami, np. PTOP, OTOP),

Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych (PAO) – powtórzenie PAO z lat 1986-93,

Inwentaryzacja oraz monitoring gatunków zwiększających liczebność i zasięg występowania (np. dzięcioł białoszyi, czapla biała, żołna, pliszka cytrynowa) – A. Dmoch,

Ogólnopolska Akcja Liczenia Bociana Białego, 2014.

KARTOTEKA

Kartoteka składa się z 2 części. Osobno gromadzone są (u poszczególnych koordynatorów programów badawczych) dane z planowych akcji z zastosowaniem odpowiednich metod (pow. próbne, inwentaryzacje na określonych obszarach i środowiskach, dynamika przelotów, styczniowe liczenia itp.). Dane te są gromadzone, weryfikowane i opracowywane w postaci publikacji przez koordynatorów poszczególnych projektów badawczych (patrz wyżej), stanowiąc najważniejsze źródło danych w przyszłych monografiach ornitologicznych obu regionów.

Natomiast wszelkie niemetodycznie, przypadkowo zbierane rozproszone informacje (tzw. "luźne") deponowane będą po każdym roku w postaci nadsyłanych przez poszczególnych obserwatorów plików w arkuszu excel (do pobrania na naszej stronie internetowej: „Matryca-Kartoteka”) i przesyłane do  koordynatorów kartoteki:

• Artur Goławski (Kartoteka "Wschód Niziny Mazowieckiej" – obszary położone na północ i wschód od Wisły) z Katedry Zoologii Akademii Podlaskiej w Siedlcach (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.),
• Sławomir Chmielewski (Kartoteka "Zachód Niziny Mazowieckiej" – obszary położone na zachód i południe od Wisły) (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.),
• Jacek Tabor (Kartoteka Krainy Gór Świętokrzyskich) (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.).

Obserwacje te, dokonywane głównie w trakcie nieregularnych wizyt w terenie jak i uzyskane przy okazji planowych, szczegółowych badań ekologicznych nie stanowią wystarczającego materiału do osobnych publikacji. Natomiast zbierane w długim okresie i na dużym obszarze, mogą stanowić wartościowe materiały wyjściowe do wykorzystania w monografii "Ptaki Niziny Mazowieckiej" oraz "Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich". Szczególnie są tu ważne dane fenologiczne do rozdziału "Wędrówki" (daty pierwszych pojawów wiosennych i ostatnich jesiennych) ale również informacje o dużych stadach i uzupełnienie map ze stanowiskami lęgowymi gatunków szczegółowo badanych w czasie specjalnych projektów inwentaryzacji awifauny stawów rybnych, dolin rzek i innych środowisk w skali całego regionu. Natomiast w osobnej kartotece gromadzone są dane ze styczniowego monitoringu ptaków zimujących w dolinach rzek Niz. Mazowieckiej i Krainy Gór Świętokrzyskich.

PODKREŚLAMY, ŻE JEDYNYM WŁAŚCICIELEM DANYCH GROMADZONYCH W KARTOTEKACH NADAL POZOSTAJE ICH AUTOR, CZYLI OSOBA PRZEKAZUJĄCA EFEKTY SWOICH OBSERWACJI, A MAZOWIECKO-ŚWIĘTOKRZYSKIE TOWARZYSTWO ORNITOLOGICZNE JEST JEDYNIE DYSPONENTEM TYCH DANYCH -WYKORZYSTYWANYCH DO KOLEJNYCH EDYCJI MONOGRAFII AWIFAUNY REGIONALNYCH. 

UWAGA: przekazywanie danych szczegółowych do kartoteki regionalnej w żadnym stopniu nie wyklucza analogicznego działania na rzecz syntezy krajowej ("Awifauna Polski"). Otóż obserwatorzy zachowują takie prawo – bez konsultacji z koordynatorem regionalnym- do przekazywania własnych danych na użytek monografii krajowej. Oczywiście zakres przekazywanych do krajowej monografii danych, warto ustalać z poszczególnymi autorami opracowań gatunkowych oraz koordynatorami poszczególnych kartotek, w celu uniknięcia pewnego zamieszania, jakie może temu towarzyszyć. 

Zdeponowanie danych w kartotece regionalnej jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na wykorzystanie tych obserwacji zarówno w docelowych, kolejnych monografiach awifaunistycznych jak i w zamieszczanych w czasopiśmie "Kulon" dorocznych sprawozdaniach – obejmujących wybrane, najciekawsze obserwacje w 3 kategoriach: fenologia, duże stada, rzadkie gatunki). W obu przypadkach, szczegółowy charakter opublikowania danych będzie podany z nazwiskiem obserwatora. W przypadku wykorzystania nadsyłanych danych do celów innych, niż powyżej podane, poszczególni właściciele danych (autorzy obserwacji) będą proszeni o wyrażenie zgody na wykorzystanie ich danych np. w publikacjach cząstkowych zamieszczanych w czasopiśmie "Kulon". Zespół organizujący zarówno prace Kartotek, jak i różne planowe ornitologiczne akcje inwentaryzacyjne na obszarze regionu, prowadzi swoje prace NIEZALEŻNIE OD OKRESOWYCH ZMIAN w składzie Zarządu Mazowiecko-Świętokrzyskiego Towarzystwa Ornitologicznego.   

DZIAŁANOŚĆ WYDAWNICZA

Wyniki prac terenowych będą możliwie szybko upubliczniane, w dorocznych sprawozdaniach zamieszczanych w czasopiśmie faunistycznym KULON (wydawanym nieprzerwanie od roku 1996 – redakcja: S. Chmielewski, A. Dombrowski, A. Goławski, M. Kurowski), jak  również w postaci szczegółowych publikacji z intensywnych badań wykonywanych zgodnie z przyjętą metodyką (zamieszczoną w odpowiednich instrukcjach). Natomiast syntetyczne opracowanie stanu awifauny będzie podane w postaci monografii wydawanych co kilkanaście lat. Monografie awifauny będą się ukazywały osobno dla Niziny Mazowieckiej i Krainy Gór Świętokrzyskich. Formę biuletynu informacyjnego pełnić będzie „Burhinus” wydawany od roku 1991 – redakcja: J. Tabor.

SPOTKANIA CZŁONKÓW I SYMPATYKÓW M-ŚTO

Cykliczne spotkania poświęcone działalności MSTO (omówienie wyników akcji, planowane przedsięwzięcia, wykłady szkoleniowe, prelekcje naukowe, pokazy slajdów) będą się odbywać 2 razy w roku (przedwiośnie i jesień).

PROJEKTY OCHRANIARSKIE

Tylko tam, gdzie to niezbędne będą wykonywane – poprzedzone szczegółowymi badaniami – projekty ochroniarskie uwzględniające lokalne zagrożenia i związane z nimi przeciwdziałania, ale tak wypracowane, aby nie kreować pułapki ekologicznej, np. w postaci lęgów łatwo dostępnych dla drapieżników i ludzi – w eksponowanych i łatwo wykrywalnych miejscach.

Zgodnie ze "Strategią ochrony fauny" wydaną w roku 2001 przez Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny, działania te są nakierowane w 1. kolejności na gatunki priorytetowe, czyli rzeczywiście zagrożone, a nie te, które nie powinny być "uszczęśliwiane na siłę". Obecnie najbardziej są zagrożone gatunki związane z silnie zarastającymi, położonymi na mineralnym podłożu, siedliskami nadrzecznych plaż, muraw i piaszczystych wysp (tzw. ławice) oraz nadmiernie przesuszonych dolin rzek w ich górnych biegach, np. Liwca, Szkwy, Radomki.  Również na wielu kompleksach stawów rybnych, w związku z intensyfikacją hodowli ryb, obserwujemy znaczące przekształcenia siedlisk gniazdowania ptaków.

Ważną inspiracją dla wielu projektów może być "Strategia ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej".

Koordynatorzy i rozliczanie: Z. Fijewski, M. Kurowski i pozostali koordynatorzy poszczególnych projektów.

STRONA INTERNETOWA M-ŚTO

Bieżącemu informowaniu członków i sympatyków naszej organizacji służyć będzie strona internetowa zawierająca m.in. autorskie instrukcje do badań wykonywanych w ramach poszczególnych projektów badawczych.

Za prowadzenie i aktualizację odpowiedzialny: Rafał Patryniak

Opracowali:
Sławomir Chmielewski,
Adam Dmoch,
Andrzej Dombrowski,
Zbigniew Fijewski,
Artur Goławski,
Zbigniew Kasprzykowski,
Henryk Kot,
Mieczysław Kurowski,
Przemysław Nawrocki,
Adam Olszewski,
Piotr Pagórski,
Jacek Tabor

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł