REPORTAŻ
Gęsiówka to teoretycznie nowy gatunek z rzędu blaszkodziobych Anseriformes, jaki zaczął pojawiać się od drugiej połowy XIX w. w Polsce. Aktualnie jej obecność związana jest z rozwojem populacji lęgowej w zachodniej części Europy Środkowej, gł. w Holandii, Belgii i Niemczech oraz powstaniem lokalnych populacji w Czechach oraz w zachodniej i północnej Polsce.
Pierwsze stwierdzenia gęsiówki w regionie mazowiecko-świętokrzyskim jest enigmatyczne, ponieważ wg. Dunajewskiego (1951) zimą 1933/1934 zastrzelono jedną gdzieś w "Polsce środkowej". Niewątpliwie mazowieckie stwierdzenia pojedynczych dorosłych gęsiówek, pochodzą z 2008 r.: 4 lutego widziana była na zbiorniku w Jedlni-Letnisku pod Radomiem (M. Łukaszewicz & R. Kuropieska), a 7 maja na stawach w Borowie koło Łęczycy (Ł. Krajewski i in., w Komisja Faunistyczna 2009). Stwierdzenia te uzyskały akceptację Komisji Faunistycznej (2009). Od roku 2009 stwierdzenia nielęgowe gęsiówki, nie podlegają akceptacji Komisji Faunistycznej.
Kolejne obserwacje z regionu mazowiecko-świętokrzyskiego, pochodzą z 2011 r., kiedy to obserwowano po 1 osobniku 30 kwietnia koło wsi Borsuki w gm. Sarnaki (M. Cmoch), a 5 i 10 września na Wiśle w rejonie Kępy Kamińskiej (P. Kozanecki).
W Polsce pierwszych stwierdzeń gęsiówki dokonano pod koniec XIX i na początku XX w. na Dolnym Śląsku: w 1877 zastrzelono jedną nad Odrą koło Szydłowic między Brzegiem a Oławą, a w 1910 ubito dwa ptaki ze stada w Karłowie, niedaleko Milicza (Kollibay 1912).
Gęsiówka egipska należy obecnie do gatunków regularnie obserwowanych na wodach naszego kraju, zwłaszcza na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu. W roku 2011 odnotowano jej lęgi nie tylko w rejonie Raciborza na Górnym Śląsku – 2 pary, ale także po jednej parze na Zbiorniku Nyskim na Dolnym Śląsku oraz pod Gorzowem Wielkopolskim, natomiast w 2013 r. poza dwoma parami pod Raciborzem, także po jednej parze z pisklętami stwierdzono na Pomorzu: nad dolną Odrą koło Gryfina pod Szczecinem, w rejonie Drawskiego Parku Narodowego i w Gdyni. W Polsce obserwowane są nie tylko pojedyncze osobniki i pary, ale także całe stada gęsiówek, np. grupę 11 gęsiówek, obserwowano na Zbiorniku Witka na Pogórzu Izerskim 26 maja 2011 r. (M. Stajszczyk & S. Łasica). Jest to największe stwierdzone stado gęsiówki w Polsce, poza rejonem Raciborza, gdzie od 2007 r. gatunek ten regularnie gniazduje w liczbie 2-3 par, a w okresie polęgowym tworzy tam zgrupowania liczące 31 osobników (Rojek & Stajszczyk 2008). Dotychczas największe stada nielęgowych gęsiówek w Polsce odnotowano w rejonie Warzyny k. Środy Śląskiej – 9 os. 14 grudnia 2008 (A. Kąkol & D. Zelig) oraz niedaleko miejscowości Kalinko w rejonie Łodzi – 7 os. widziano 24 lutego 2008 (Ł. Krajewski & J. Fuss).
Areał gęsiówki egipskiej ponad 300 lat temu, do przełomu XVII i XVIII w., obejmował nie tylko Afrykę, ale także Bałkany i prawdopodobnie Bliski Wschód (Cramp & Simmons 1977, Thiede 2008a). Europejska populacja gęsiówki występowała wzdłuż Dunaju i Cisy, od dzisiejszych Węgier, przez Serbię /gł. Vojvodinę/, po Rumunię i Bułgarię (Marsigli 1726, za: Antal et al. 1971, Hartert 1912-1921, za: Ringleben 1975, Cramp & Simmons 1977). Późniejszy brak stwierdzeń gęsiówki nad środkowym i dolnym Dunajem prawdopodobnie był wynikiem załamania się jej populacji w następstwie oddziaływania wyjątkowo mroźnych zim w okresie 1541-1680, tj. okres tzw. małej epoki lodowcowej oraz nadmiernej presji łowieckiej i silnej antropopresji, spowodowanej intensywnymi działaniami wojennymi, jakie miały miejsce w latach 1672-1718 między Austrią, Węgrami i Turcją. Tym samym gęsiówka nie należy do gatunków obcych Europie. Nie można wykluczyć, ze osobniki z dawnej populacji bałkańsko-węgierskiej, czasami zalatywały na północ od Karpat, m.in. na tereny ziem polskich.
Jednocześnie w XVII wieku sprowadzono gęsiówkę na zachód Europy jako gatunek ozdobny do Anglii, gdzie wkrótce na obszarze hrabstwa Norfolk powstała wolno żyjąca populacja. Liczebność gęsiówki na terenie Wielkiej Brytanii systematycznie rośnie, a jej zasięg objął już nie tylko całą niemal Anglię, ale także Walię: w latach 2006-2008, gniazdowało ok. 850-1000 par (Stajszczyk 2009a, Holling & RBBP 2011).
W kontynentalnej części Europy gęsiówki zaczęły gniazdować na swobodzie od 1967 r. w Holandii (Ringleben 1975). Dynamicznie rozwijająca się populacja holenderska, licząca w 2005 r. ok. 10 tys. par, zaczęła kolonizować kraje ościenne (Bauer et al. 2005, Arens & Rebling 2007). W Niemczech pierwsze przypadki gniazdowania zarejestrowano w końcu lat 60. XX w. w Saksonii, a w 1970 r. w Saksonii-Anhalt (Kócher & Kopsch 1979, za: Hóser 2010, Steffens et al. 1998). Populacja niemiecka liczyła w 2007 ok. 2000 par, a najbliższe Polski stanowiska lęgowe znajdowały się w Saksonii, Brandenburgii i Meklemburgii (Bauer et al. 2005, Bauer & Woog 2008). W 2009 r. stwierdzono pierwszy przypadek gniazdowania w Czechach, w rejonie przygranicznej z Polską Ostrawy (Stajszczyk 2011). Gęsiówka gniazduje także w Belgii, Francji, Szwajcarii, a nieregularnie w Hiszpanii i Włoszech (Banks et al. 2008). Od 1987 zaczęła kolonizować Danię, a od 1999 pojawiła się na południu Szwecji (Bengtsson 2007, Thiede 2008b). Pary gęsiówek były notowane w okresie lęgowym w Austrii, ale brak tam informacji o gniazdowaniu (Stajszczyk 2011). Łącznie europejska populacja gęsiówki egipskiej liczyła ok. 2010 r. ponad 26 tys. par (Gyimesi & Lensink 2012).
Gęsiówka zalatuje w różne części Europy, z dala od miejsc gniazdowania, np. w Finlandii notowano ją już w 1968 i 1977 r., a w Norwegii w 2005 r. (Stajszczyk 2011). W rumuńskiej części delty Dunaju widziano w 1990 r. nawet stado 6 osobników (Kiss 1994).
Postępująca ekspansja gęsiówki na wschodzie i południu Niemiec oraz rozwój izolowanej populacji nad górną Odrą w rejonie Raciborza i Ostrawy na pograniczu Polski i Czech, będą skutkować coraz liczniejszym pojawianiem się tego gatunku w różnych rejonach Polski, w tym również kolejnymi przypadkami lęgów.
W ostatnich kilkunastu latach jej obecność w Europie była demonizowana – podkreślano błędnie jej obce pochodzenie oraz agresywne zachowania (Kolbe 1984, Malczyk & Kajzer 2007). Zebrane w Dolnej Saksonii materiały dotyczące behawioru gęsiówki, wskazują na jej tolerancyjne zachowanie względem innych gatunków ptaków wodnych, również w okresie lęgowym (Arens & Rebling 2005, Arens & Rebling 2007). Również Gyimesi & Lensink (2012) wskazują na ograniczony negatywny wpływ gęsiówki na bioróżnorodność i gospodarkę rolną.
Brzeg, dn. 21 lipca 2013 r.
Marek Stajszczyk
