REGIONY ORNITOLOGICZNE W POLSCE

W połowie lat 80. ub. wieku zorganizowano w Polsce regionalne centrale badań awifaunistycznych. Powstanie regionów ornitologicznych wpłynęło na rozpoznanie awifauny w skali całego kraju na niespotykaną dotychczas skalę. Z ponad 20-letniej perspektywy, można śmiało stwierdzić, że rozpoczął się nowy etap w rozwoju krajowej awifaunistyki. W większości regionów Polski nigdy wcześniej nie prowadzono tak intensywnych badań gatunków lęgowych, jak również zimowania i przelotów ptaków. Na szczególną uwagę zasługuje „odkrywanie” nowych obszarów, nigdy wcześniej nieodwiedzanych przez ornitologów.

Tylko dzięki zgromadzonej w regionach bazie danych o poszczególnych ostojach ptaków, możliwe było ustalenie listy ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym i krajowym – ankieta zorganizowana w roku 1987 przez prof. Andrzeja Dyrcza. Wyniki tych prac były podstawą do opracowania 2 znaczących dla ochrony ptaków syntez:
-    „The important birds areas in Europe” (red.: R. F. Grimmet, T. A. Jones),
-    „Ostoje ptaków Polsce” (red.: M. Gromadzki, A. Dyrcz, Z. Głowaciński, M. Wieloch)

Uzyskanie, po raz pierwszy w skali krajowej, ocen liczebności poszczególnych gatunków lęgowych z pewnością nie byłoby możliwe bez takich ocen sporządzonych dla regionów. Dane te były wykorzystane w – opracowanej przez Bird Life International – monografii faunistyczno-ochroniarskiej „Birds in Europe: Their Conservation Status and Protection”. W tej pionierskiej syntezie uhonorowano nazwiska poszczególnych regionalnych koordynatorów każdego z prezentowanych krajów.

Zorganizowanie regionalnych centrali umożliwiło zebranie – po raz pierwszy w skali Polski - dokładnych danych o rozmieszczeniu i liczebności poszczególnych gatunków wodno-błotnych w okresie ich zimowania. Akcja Zimowych Badań Ptaków Wodnych (1984-1993) skupiła 750 uczestników!. Akcja ta jest kontynuowana w większości regionów.

Również sukces Polskiego Atlasu Ornitologicznego (1986-1993) należy upatrywać w regionalnej strukturze. Łatwo sobie wyobrazić, jak trudne byłoby prowadzenie tej akcji przez krajowych koordynatorów PAO z tak ogromną rzeszą współpracowników terenowych. Trud ten spadł na koordynatorów regionalnych. Wyniki krajowych badań „atlasowych” wykorzystano również w europejskim atlasie rozmieszczenia ptaków lęgowych („The EBCC Atlas of European Breeding Birds" (Hagemeijer, Blair 1997).

To dzięki współpracy prof. L. Tomiałojcia (Paki Polski. Rozmieszczenie i liczebność, 1990) oraz L. Tomiałojcia i T. Stawarczyka („Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany" (Tomiałojć, Stawarczyk 2003) z centralami regionów ornitologicznych udało się uzyskać, zweryfikować i uzupełnić kluczowe dane do obu edycji monografii faunistycznej ptaków Polski. W pierwszej z cytowanych książek zawarto nawet adresy poszczególnych centrali, czego niestety już zabrakło w kolejnej syntezie.
Regionalny system organizowania badań awifaunistycznych z całą pewnością ułatwił, a w wielu regionach, wręcz umożliwił monitoring wybranych gatunków ptaków, koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów.

Również bez wcześniejszych badań regionalnych niemożliwe byłoby sporządzenie kompletnej listy Obszarów Specjalnej Ochrony ptaków Natura 2000. Wojewódzkie Zespoły Realizacyjne d.s. Natura 2000, wyłonione w roku 2002 przez poszczególnych Woj. Konserwatorów Przyrody bazowały głównie - w wielu województwach wyłącznie - na danych zgromadzonych przez poszczególne regiony ornitologiczne. Również z poszczególnych regionów ornitologicznych „spłynęły szerokim strumieniem” do Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków dane wykorzystane w opracowaniu książkowym „Ostoje ptaków o znaczeniu europejskim w Polsce” (Sidło et. al. 2004, OTOP, 2003).

Ważny dla ochrony ptaków, Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych tak sprawnie wystartował w roku 2000 nie tylko z powodu dobrej organizacji krajowej centrali (OTOP), ale w ogromnej mierze, dzięki dobrze ugruntowanej pracy poszczególnych regionów ornitologicznych. Również w tym przypadku krajowy koordynator MPPL miałby niezwykle utrudnione zadanie bez współpracy z 17 regionalnymi koordynatorami, współpracującymi z rzeszą ponad 300 uczestników tego ważnego projektu.

Należy tu wspomnieć również o inwentaryzacjach wybranych gatunków lęgowych. Należą tu powtarzane, co dekadę (1974, 1984, 2004, 2014) liczenia gniazd bociana białego. Regionalny system inwentaryzacji ptaków umożliwił ponadto ocenę sytuacji lęgowej wielu gatunków ptaków np. populacji srokosza w skali całego kraju, a zawarte w tej syntezie dane przekazane przez regionalnych koordynatorów dają podstawę do badań monitoringowych nad tym gatunkiem (Lorek G. 1995. Breeding status of the Great Grey Shrike in Poland. In: Yosef R. (Ed.). Shrikes (Laniidae) of the World. Biology and Conservation – Proceedings of the First International Shrikes Symposium 11-15 January 1993: 98-104).

Oprócz typowych centrali regionalnych istnieją także NGO-y o zasięgu krajowym, które czasami włączają się do badań przy okazji różnych akcji ogólnopolskich (np. cenzusy gniazd bociana białego), nie stawiając za priorytet badań awifaunistycznych w ściśle wyróżnionych regionach, np. TP Bocian lub Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody ProNatura.

Należy podkreślić, że organizacje ściśle regionalne osiągają konkretne sukcesy dzięki angażowaniu się tylko w prace w skali danego regionu.

Poniżej podano wykaz obecnie funkcjonujących regionów awifaunistycznych, stawiających za PRIORYTET regionalne badania nad rozmieszczeniem i liczebnością ptaków (na większości stron internetowych poniższych organizacji podano granice zasięgu oddziaływania poszczególnych centrali):

POMORSKI REGION ORNITOLOGICZNY
Region powstał z połączenia trzech dawnych regionów ornitologicznych: Pomorze Zachodnie, Pomorze Środkowe i Pomorze Gdańskie.
http://ztp.home.pl/ptakipomorza/region/

WARMIŃSKO-MAZAURSKI REGION ORNITOLOFGICZNY
Warmińsko-mazurski region ornitologiczny - nieformalna organizacja skupiająca ornitologów i miłośników ptaków działających w regionie, wcześniej działający przy Dziale Przyrody Muzeum Warmińsko-Mazurskie 10-074.Olsztyn, ul. Zamkowa 2 http://ptakiwarmiiimazur.pl/index.php?action=Rules

REGION PODLASKI
http://dubelt.org.pl/?page_id=93Region Podlaski

REGION ZIEMIA LUBUSKA
Klub Przyrodników (dawniej Lubuski Klub Przyrodników), ul. 1 Maja 22, 66-200 Świebodzin, tel/fax: 0-68 3828236, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., www.kp.org.pl

REGION WIELKOPOLSKI
Wielkopolska Kartoteka Ornitologiczna (WKO) jest kontynuacją projektu Kartoteki Regionalnej zainicjowanego przez Zakład Biologii i Ekologii Ptaków UAM. www.wko.eko.org.pl

 REGION ŁÓDZKI
Zakład Dydaktyki Biologii i Badań Różnorodności Biologicznej, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 1/3, 90-237 Łódź, www.ptaki.org.pl/html/Kartoteka

REGION MAZOWSZE I KRAINA GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH
Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, z siedzibą przy Kozienickim Parku Krajobrazowym (26-670 Pionki, ul. Radomska 7), tel./fax 048 612 34 41, www.m-sto.org (na obszarze Krainy Gór Świętokrzyskich badania prowadzą ponadto: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody, Grupa Czaplon, Towarzystwo Przyrodników Ziemi Łódzkiej i Piotrkowski Klub Przyrodników Ostoja)

REGION MAŁOPOLSKA
Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, skr.poczt. 22, 30-309 Kraków 11, www.mto-kr.pl/
e-mail: sekretariat@mto-kr.pl

REGION LUBELSZCZYZNA
Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, www.lto.most.org.pl

REGION ŚLĄSK (Górny i Dolny Śląsk oraz Opolszczyzna)
Śląskie Towarzystwo Ornitologiczne, http://www.kas.ptakislaska.org/region.php, dawniej: Kartoteka Awifauny Śląska, Zakład Ekologii Ptaków Uniwersytetu Wrocławskiego ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław

REGION PODKARPACIE
Przemyskie Towarzystwo Ornitologiczne, ul. 22 Stycznia 15/44, 37-700 Przemyśl, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., www.pto.most.org.pl, www.ptakipodkarpacia.com/ 

Opracował: Zarząd M-ŚTO